Δημήτρης Παπαδημητρίου και Κωνσταντίνος Καβάφης! Ε τί να πω τώρα; Αρμονικό δέσιμο; Αφού είναι αριστούργημα, να μην το πω;

Σαμ ελ Νεσίμ:εδώ

Το ωχρόν μας Μισίρι
με βέλη ο ήλιος πλήρη
πικρίας και πείσματος καίει και δέρει,
και με δίψαν και νόσον το καταπονεί.
Το γλυκύ μας Μισίρι
εν μια γελαστή πανηγύρει
μεθά, λησμονεί, και κοσμείται, και χαίρει,
και τον τύραννον ήλιον περιφρονεί.

Το ευτυχές Σαμ ελ Νεσίμ την άνοιξιν αγγέλλει,
της εξοχής πανήγυρις αθώα.
Κενούτ' η Αλεξάνδρεια, κ' οι δρόμοι οι πυκνοί της.
Το ευτυχές Σαμ ελ Νεσίμ να εορτάση θέλει
ο αγαθός Αιγύπτιος και γίνεται σκηνίτης.
Από παντού εξέρχονται τ' αθρόα

των φιλεόρτων τάγματα. Πληρούται το Γκαμπάρι
και η γλαυκή, ρεμβώδης Μαχμουδία.
Το Μεξ, το Μωχαρέμβεη, το Ράμλιον πληρούνται.
Και αμιλλώντ' αι εξοχαί τα πλείστα τις θα πάρη
κάρρα, εφ' ων πλήθη λαού ευδαίμον' αφικνούνται
εν σοβαρά, ησύχω ευθυμία.

Διότι ο Αιγύπτιος και εις το πανηγύρι
διατηρεί την σοβαρότητά του.
Μ' άνθη κοσμεί το φέσι του· αλλά το πρόσωπόν του
είν' απλανές. Μονότονον ασμάτιον μορμύρει,
χαρούμενος. Κέφι πολύ έχ' εις τον λογισμόν του,
ολίγιστον εις τα κινήματά του.

Δεν έχει το Μισίρι μας πλουσίαν πρασινάδα,
δεν έχει ρύακας τερπνούς ή βρύσεις,
δεν έχει όρη υψηλά και με σκιάν ευρείαν.
Αλλ' έχει άνθη μαγικά, πύριν' από την δάδα
του Φθα πεσόντα· πνέοντα άγνωστον ευωδίαν
μύρα, εν οις λιποθυμεί η φύσις.

Εν μέσω κύκλου θαυμαστών θερμώς επευφημείται
γλυκύς μογάννι φήμης ευρυτάτης.
Εν τη τρεμούση του φωνή ερωτικαί οδύναι
στενάζουσι· το άσμα του πικρά παραπονείται
κατά της ελαφράς Φατμά ή της σκληράς Εμίνε,
κατά της Ζέναπ της πονηροτάτης.

Με τας σκηνάς τας σκιεράς και το ψυχρόν σερμπέτι
διώκονται ο καύσων και η σκόνη.
Φεύγουν αι ώραι ως στιγμαί, ως ίπποι εσπευσμένοι
εν πεδιάδι ομαλή, και η λαμπρά των χαίτη
επί της πανηγύρεως φαιδρώς εξαπλωμένη
το ευτυχές Σαμ ελ Νεσίμ χρυσώνει.

Το ωχρόν μας Μισίρι
με βέλη ο ήλιος πλήρη
πικρίας και πείσματος καίει και δέρει,
και με δίψαν και νόσον το καταπονεί.
Το γλυκύ μας Μισίρι
εν μια γελαστή πανηγύρει
μεθά, λησμονεί, και κοσμείται, και χαίρει,
και τον τύραννον ήλιον περιφρονεί.

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης


Οδός Ονείρων

Κι όμως, Αλεξανδρινός τραγουδά Αλεξανδρινό - τον Κ.Π. Καβάφη

Είχε μάθει να αγαπάει τον Καβάφη από παιδί, στο πατρικό στην Αλεξάνδρεια –Αλεξανδρινοί οι γονείς κι ελλόγιμοι, πώς θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά. Τον αγάπησε και συνειδητά όταν μεγάλωσε, αλλά του φαινόταν αδύνατο να τον «παντρέψει» με μια άλλη αγάπη του, τη μουσική. Είχε δώσει μάλιστα παλιά και μια διάλεξη, στο Σύνδεσμο Αιγυπτιωτών, με θέμα «γιατί δεν είναι μελοποιήσιμος ο Καβάφης». Αλλά η ειρωνεία της τέχνης ήθελε να δημιουργήσει εν τέλει ο ίδιος ο Δημήτρης Παπαδημητρίου ένα έργο που φέρει τον τίτλο «Κ.Π. Καβάφης - που γι’ Αλεξανδρινό γράφει Αλεξανδρινός» και το οποίο αποτελείται από 24 κομμάτια, 18 τραγούδια και 6 ορχηστρικά, σε ποίηση του Γέρου της Αλεξάνδρειας - του «μη μελοποιήσιμου».

Το έργο, σε τρία cd, εκδόθηκε μέσα σ’ ένα εντυπωσιακό λεύκωμα μεγάλου σχήματος (29,5Χ27,5 σελ. 136), εικονογραφημένο με γκραβούρες από την Αλεξάνδρεια της εποχής του Καβάφη. Δίγλωσσο (και αγγλικά) άλμπουμ που με την εικαστική επιμέλεια του Κώστα Κάτσουλα αποπειράται να μιμηθεί την πρώτη έκδοση Καβάφη, αμέσως μετά το θάνατό του, αναπαράγοντας και τα αρχιγράμματα που είχε φτιάξει ο ζωγράφος Τάκης Καλμούχος.

Το έργο έχει παρουσιαστεί αρκετές φορές τα τελευταία χρόνια, μεταξύ άλλων στη Νέα Υόρκη και την Αλεξάνδρεια, «αξιωματική συναυλία» στα επίσημα εγκαίνια της Αλεξανδρινής Βιβλιοθήκης. Μέστωνε κι ωρίμαζε, ώσπου ήρθε η ώρα της έκδοσής του με τις καλύτερες δυνατές συνθήκες: Παίζει η Ορχήστρα Χρωμάτων υπό τον Μίλτο Λογιάδη και τραγουδούν Ελευθερία Αρβανιτάκη, Αλκίνοος Ιωαννίδης, Ειρήνη Καράγιαννη, Φωτεινή Δάρρα, Γεράσιμος Ανδρεάτος, Τάσος Αποστόλου, Ανδρέας Σμυρνάκης, Νικόλας Στυλιανού και οι ηθοποιοί Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης και Αντώνης Λουδάρος.

— Πώς καταλήξατε να άρετε, και μάλιστα έτσι θεαματικά, τις απόψεις σας για το μη μελοποιήσιμο του Καβάφη;

— Οταν καταγράφεις τις αιτίες ενός προβλήματος είναι σαν να λύνεις το μισό. Ετσι, όταν για κείνη τη διάλεξη κατέγραψα τα προβλήματα που παρουσιάζει η μελοποίηση του Καβάφη, αυτόματα άρχισα να τα αντιμετωπίζω. Ψάχνοντας ανακάλυψα διάφορες κερκόπορτες για να υπεισέλθω. Αλλά κι ο χρόνος που περνούσε άλλαζε ορισμένα πράγματα μέσα μου. Κάποια στιγμή μου ήρθε στο νου με ένταση ένα ποίημα του Καβάφη που είχε ένας φίλος κορνιζαρισμένο στο σπίτι του, το «Ετσι». Δεν είχε το θρύλο που έχουν τα γνωστά καβαφικά ποιήματα, είχε όμως όλη την ποιότητα του καβαφικού λόγου κι έτσι μου χάρισε τη δυνατότητα να ανοιχτώ - και ν’ ανοίξει για μένα ο δρόμος προς την προσπάθεια αυτή.

— Με ποιο κριτήριο επιλέξατε τα ποιήματα που μελοποιήσατε;

— Νομίζω ότι η επιλογή έγινε από τα ποιήματα προς εμένα. Μερικά σου εμφανίζουν μόνα τους μια λύση, έρχονται και σου χαρίζουν τον πρώτο ήχο. Ενώ άλλα με τα οποία εσύ μπορεί να είσαι ερωτευμένος δεν σου προσφέρονται, δεν σου ανοίγονται για μελοποίηση. Ετσι, μερικά από αυτά που αγαπώ πολύ δεν τα μελοποίησα, ενώ μελοποίησα άλλα που ποτέ δεν το είχα φανταστεί, γιατί μόνα τους μου έδωσαν το κλειδί.

— Η διάρκεια ορισμένων τραγουδιών ξεπερνά πολύ τη συνηθισμένη, φτάνοντας και τα 9΄ μερικές φορές. Γιατί οδηγηθήκατε σ’ αυτή τη φόρμα;

— Την κάθε φόρμα την επέβαλε το ίδιο το ποίημα. Πράγμα που δεν έχει καθόλου να κάνει με τον αριθμό των στίχων του, γιατί μπορεί ένα ποίημα 10 στίχων να δώσει ένα κομμάτι 15 λεπτών. Μία από τις «μυστικές» μου ανακαλύψεις πάνω στην ποίηση του Καβάφη είναι ότι κάθε ποίημα έχει δύο φόρμες: αυτή που βλέπει το μάτι πριν το διαβάσει, η εξωτερική φόρμα, κι αυτή που εμφανίζεται όταν το διαβάζεις. Σ’ αυτή τη δεύτερη, την εσωτερική φόρμα, παίζουν μεγάλο ρόλο οι παγίδες που έχει στήσει ο ίδιος ο ποιητής για να πειθαναγκάσει τον αναγνώστη να διακόψει στα σημεία αυτά, να πάει πίσω κι αποκεί να ξαναρχίσει να διαβάζει. Ή να αισθανθεί την ανάγκη να ξαναδιαβάσει όλη την τελευταία στροφή ή και όλο το ποίημα από την αρχή. Αυτή την κρυφή φόρμα του ποιήματος οφείλεις να ακολουθήσεις μελοποιώντας το, γιατί αν δεν το κάνεις θα αποτύχεις. Πρέπει να δώσεις στον ακροατή την κίνηση της αναγκαίας επανάληψης που κάνει ο αναγνώστης ώστε να καταφέρεις να του προσφέρεις την πνευματική ηδονή που επιδιώκεις. Αυτή τη διαδικασία ακολούθησα, γι’ αυτό ορισμένα κομμάτια πήραν άλλες διαστάσεις. Διαφορετικά θα έπρεπε να τα περάσω από το προκρούστειο κρεβάτι του κουπλέν - ρεφρέν.

— Δεν φοβηθήκατε μήπως η λογιότερη φόρμα εμποδίσει την πρόσβαση σ’ ένα ευρύτερο κοινό;

— Κατ’ αρχάς δεν φοβήθηκα τίποτα, οδηγήθηκα σ’ αυτό που έκανα. Αν αφεθείς σε φόβους, δεν θα κάνεις ποτέ τίποτα. Στο συγκεκριμένο θέμα, αυτό που προσπάθησα ήταν να κάνω μια συμφωνική φόρμα με τη γλώσσα του ελληνικού τραγουδιού. Ηθελα αυτό το άρωμα που λέγεται ελληνικός μελωδισμός να περάσει σε συμφωνικό τραγούδι – σ’ αυτό που λέω Νέο Ελληνικό Συμφωνικό Τραγούδι. Εχω την αίσθηση ότι είναι ώριμη η στιγμή για να γίνει αυτό. Και οφείλουμε πάρα πολλά στους συνθέτες του τραγουδιού που προϋπήρξαν για να μπορέσουμε να κάνουμε αυτό το βήμα.

Του Βασίλη Αγγελικόπουλου

kathimerini.gr

Σύνθεση - Ενορχήστρωση - Παραγωγή: Δημήτρης Παπαδημητρίου.

Ερμηνεύουν: Φωτεινή Δάρρα, Ειρήνη Καραγιάννη, Τάσσος Αποστόλου, Ανδρέας Σμυρνάκης, Νικόλας Στυλιανού. ΦΙΛΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ: Ελευθερία Αρβανιτάκη, Αλκίνοος Ιωαννίδης, Γεράσιμος Ανδρεάτος, Αντώνης Λουδάρος, Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης..

Ηχογραφήθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Παίζει η Ορχήστρα των Χρωμάτων. Διευθύνει ο Μίλτος Λογιάδης..

Πολυτελής κασετίνα με 3 CDs, συνοδεύεται από ένθετο 136 σελίδων (Ελληνικά - Αγγλικά), περιέχει τα ποιήματα, σύντομο ιστορικό, και πολλές φωτογραφίες.