Νίκος Σαραντάκος: Λέξεις που χάνονται

Το καινούργιο βιβλίο του Νίκου Σαραντάκου. Ενδιαφέρον και απολαυστικό. Με γοητεύει πολύ να ανακαλύπτω λέξεις που μου είναι άγνωστες εντελώς ή που ανακαλούνται από το βάθος της μνήμης όπου είχαν καταχωρηθεί ως άγνωστες ή παράξενες, ακουσμένες από τις γιαγιάδες και τους παππούδες στην Κρήτη. Γράφει ο Νίκος Σαραντάκος για το βιβλίο του: 

Το βιβλίο μου “Λέξεις που χάνονται” κυκλοφόρησε τον Νοέμβρη του 2011 από τις Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου. Περιέχει 366 ιστορίες λέξεων, μία για κάθε μέρα και μία για τα δίσεκτα, για ισάριθμες λέξεις που δεν τις έχουν τα σύγχρονα μεγάλα λεξικά μας, ξεκινώντας σε αλφαβητική σειρά από τον αβαγιανό και καταλήγοντας στο ψίκι. Σε κάθε λέξη αφιερώνονται τρεις παράγραφοι, όχι περισσότερες από 200 λέξεις -αλλιώς το βιβλίο θα αποκτούσε διαστάσεις απαγορευτικές.

Όπως λέω και στο οπισθόφυλλο του βιβλίου: Τι είναι ο μαϊτζέβελος, η κατσιφάρα και το ζεμπερέκι; Τι φτιάχνει ο κουγιουμτζής, πού δουλεύει ο καλιοντζής και με τι ασχολείται ο παϊτέρης;  Ποια είναι η μοναδική ελληνική λέξη που αρχίζει από ζν; Σε ποιο μέρος του ελληνόφωνου κόσμου θα καθίσετε στην τσαέρα και πού θα φάτε στην παδέλα; Ποιο φρούτο είναι το ζαρταλούδι και ποιο η πατίχα; Είναι κακό να βάζει κανείς μαναφούκια; Σε τι διαφέρει η μιντινέτα από τη μαντινούτα;

Τις απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα δεν πρόκειται να τις βρείτε σε κανένα από τα δύο μεγάλα σύγχρονα λεξικά της ελληνικής γλώσσας που είναι προσιτά στο ευρύ κοινό, δηλαδή το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής και το λεξικό Μπαμπινιώτη. Μερικές ίσως να μην τις βρείτε σε κανένα λεξικό γενικώς, θα τις βρείτε όμως στο βιβλίο που βλέπετε αριστερά στη φωτογραφία.

Για να πάρετε μιαν ιδέα από το περιεχόμενο του βιβλίου, αντιγράφω εδώ ένα λήμμα, το ζιαφέτι.

Ζιαφέτι

Ζιαφέτι είναι το συμπόσιο, το φαγοπότι, το ξεφάντωμα, το γλέντι. Δάνειο από τα τουρκικά, ziyafet, λέξη που έχει περάσει σε όλες τις βαλκανικές γλώσσες. Ακούγεται και σήμερα, ιδίως για τα γλέντια που γίνονται σε πανηγύρια και γενικά σε χωριά. Από την παρουσίαση του δίσκου δημοτικής μουσικής Ζαγορίσιο ζιαφέτι αντιγράφω τον ορισμό: «Ζιαφέτι στο Ζαγόρι είναι όταν μαζεύονται 25-30 άτομα, βάζουν ένα αρνί σε καφενείο νύχτα και σου λένε έλα».

Σε ένα δημοτικό του Ολύμπου, όταν φέραν το κεφάλι του Τάκου στον Πασά, έγινε «τρεις μέρες ζιαφέτι», ενώ αρκετά συχνά χρησιμοποιεί τη λέξη ο Ρήγας στο Σχολείον των ντελικάτων εραστών. Στις Νησιώτικες ιστορίες ο Εφταλιώτης θυμάται έναν γάμο όπου «ήτανε μια λάκερη βδομάδα, κάθε μέρα κι απ’ ένα μεγάλο ζιαφέτι».

Η λέξη ωστόσο δεν ακούγεται μόνο στην Ήπειρο, τη βρίσκω επίσης στα νησιά, την Κρήτη, τη Θράκη, πιθανώς και αλλού. Ζιαφέτι γινόταν επίσης τα παλιότερα χρόνια όταν τελείωνε το χτίσιμο ενός σπιτιού και ο νοικοκύρης τραπέζωνε τους μαστόρους. Ωραία λέξη το ζιαφέτι, κι ας μην την έχουν τα νεότερα λεξικά· στους ζοφερούς καιρούς μας, θέλουμε πολλά συνώνυμα της ευωχίας και της συντροφικότητας.

Προσπαθώ σε κάθε λήμμα να έχω παραθέματα από εμφανίσεις της λέξης σε κείμενα μεγάλων συγγραφέων μας, θέλοντας να παντρέψω λεξικογραφία και λογοτεχνία. Έτσι, πέρα από τη γεύση που παίρνει ο αναγνώστης από μεγάλα έργα, μπορεί επίσης να μάθει τι είναι επιτέλους το καραντί που απειλεί να μας μπατάρει στο ποίημα του Καββαδία, ποιον υβριστικό χαρακτηρισμό για τους ιερείς είχε καταγράψει στο λεξικάκι του ο Καβάφης, πώς είχε αποκαλέσει ο Βάρναλης τον Τσόρτσιλ, σε ποια λέξη είχε κολλήσει ο Άγγλος μεταφραστής του Σεφέρη και τι εννοεί ο Μάρκος Βαμβακάρης όταν τραγουδάει πως «κάνει σαρμάκο».

Για να σχηματίσετε μια εικόνα για το περιεχόμενο, ιδού μερικά λήμματα, το 1/10 του συνόλου, παρμένα περίπου στην τύχη:

1. αβαγιανός
2. αλιτζές
3. αντράλα
4. αρουλίζω
5. βεδούρα
6. βοδώνω
7. γερδέλι
8. γκαϊλές
9. γουλόζος
10. διώμα
11. ζαμπούνης
12. ζνίχι
13. καλιοντζής
14. καρύτζαφλος
15. κατσιφάρα
16. κνικάτος
17. κουρνάζος
18. λιμπά, τα
19. μαναφούκι
20. μονομερίδα
21. μπακράτσι
22. μπονόρα
23. ναμικιόρης
24. ξαντιμεύω
25. οσκρός
26. πίζουλος
27. πρέντζα
28. ρομπατσίνα
29. σατίρι
30. σοπάκι
31. ταζέδικος
32. ταυραμπάς
33. τράφος
34. τσίμπαλο
35. φλετουρώ
36. χάψη
37. ψίκι

Νομίζω ότι οι Λέξεις που χάνονται είναι καλό για “βιβλίο κομοδίνου”: αφού τα άρθρα είναι αυτοτελή, μπορεί κανείς να διαβάζει ένα-δυο άρθρα και μετά να το αφήνει: δεν είναι ανάγκη να το διαβάσετε σε μια καθισιά, ούτε να το ξεκινήσετε από την αρχή.

ISBN 978-960-8219-77-9

Πηγή: Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία