Φτάνουμε πάλι στην εκκλησία του Σάντο Τομέ. Χτισμένη τον 14ο αιώνα, λίγα βήματα πιό πέρα απ' το σπίτι του Γκρέκο. Η εκκλησία δεν λειτουργεί πια. Υπάρχει για να στεγάζει ένα απ' τα μεγαλύτερα θαύματα της τέχνης στη γη: Την ταφή του Κόμη Όργκάθ. Καλύτερα να σταματήσουμε πρώτα εδώ κι ύστερα να πάμε να δρασκελίσουμε το κατώφλι του σπιτιού του. Καλύτερα να βαφτιστούμε πρώτα στο μυστήριο που φυλάσσει ο Άγιος Θωμάς. Να προγευθούμε εκείνο που ό ίδιος ο ζωγράφος επιτρέπει να φανερωθεί κι ύστερα να διαβούμε το κατώφλι για τον αφανέρωτο χώρο της ιδιωτικής ζωής του. Οι επισκέπτες μέσα στον Άγιο Θωμά είναι λιγοστοί. Ακίνητοι και άφωνοι. Αν το καλοσκεφτείς, είναι ελάχιστες οι στιγμές που καταφέρνει κανείς να μένει ακίνητος όταν δεν κοιμάται. Όμως οι επισκέπτες εδώ δεν κινούνται καθόλου. Πιο φανερά ανασαίνουν τα πρόσωπα του πίνακα παρά αυτοί. Όπως στον ύπνο, ξεχνούν τον εαυτό τους, τον εγκαταλείπουν πάνω στο όραμα του απέναντι τοίχου. Τους φεύγει. Σαν σκιές στέκονται μπροστά του. Μπορείς να προχωρήσεις ελεύθερα, να πλησιάσεις το έργο, να πάρεις την ανάσα που ξαφνικά ζητάει η καρδιά σου, να κάτσεις κοντά του ώρα πολλή. Για να μαζέψεις τις δυνάμεις της ψυχής και της νόησης, για ν' αποδιώξεις-τον θόρυβο που μάταια φορτώθηκες, για να ξαναρχίσεις. Ν' απλωθείς, να βαθύνεις, να χωρέσεις αυτό που σήμερα το πρωΐ σου αποκαλύπτεται. Δεν γίνεται να πραγματοποιηθούν τέτοιες φιλοδοξίες που μονομιάς σε πλημμύρισαν. Όσο κι αν αγωνίζεσαι ν' απορροφήσεις αυτό που κοιτάς, απορροφιέσαι εσύ από κείνο. Λίγο λίγο, σταγόνα σταγόνα. Θα δείχνουμε χλωμοί στο τέλος φαντάζομαι. Απέναντι μας, στον φωτισμένο τοίχο, ο πίνακας του Όργκάθ. Γιγάντιο άνθος που έσκασε, άνοιξε πέταλα καί φανερώνεται η ιδέα ιδιοφυούς νου, ο ανασασμός ψυχής περίπλοκης, κατασταλαγμένης όμως. Κι από παντού, σαν πέπλο, σαν αχλύ, σαν από πηγή φωτός ανεξάρτητη απ' τον ζωγράφο, η ανταύγεια του Πνεύματος του ζωοποιού που κινεί τους ανθρώπους καί τ' αληθινά έργα τους και τα κάνει ν' ανυψώνονται πάνω απ' τα υλικά τους. Το λουλούδι της κανέλλας, Μάρω Bαμβουνάκη
.png)
.jpg)
16 σχόλια:
Πρόκειται για πίνακα μεγάλου σχήματος. Έχει διαστάσεις, 4,80 μ. επί 3,60 μ. κι ολοκληρώθηκε λίγο πριν τα Χριστούγεννα του 1586, εποχή ωριμότητας του Θεοτοκόπουλου. Αναπαριστά τον ενταφιασμό του ήρωα Όργκάθ την ώρα που η πενθούσα συντροφιά των ευγενών Τολεδιάνων βλέπει έκπληκτη να συμβαίνει μπροστά της ένα θαύμα: Εμφανίζονται κατά την ταφή στη γη ό Άγιος Στέφανος κι ό Άγιος Αυγουστίνος επιθυμώντας νά τιμήσουν τον ενάρετο νεκρό. Με στοργή σκύβουν κι ανασηκώνουν το πεσμένο του κορμί ενώ πάνω απ' τα κεφάλια και τις λαμπάδες ανοίγει ο ουρανός. Άγγελοι κι άγιοι γύρω απ' τον Χριστό Παντοκράτορα παρακολουθούν τη λυτρωμένη ψυχή του Οργκάθ να παίρνει τη θέση της ανάμεσά τους. Στην ορθόδοξη ανατολική εικονογραφία, η ψυχή παρουσιάζεται σαν βρέφος. Γι' αυτό κι εδώ ένας βιαστικός άγγελος σέρνοντας τήν, σαν σπάθα, μακριά φτερούγα του, με ορμητική κίνηση ανυψώνεται κρατώντας προσεχτικά στην αγκαλιά του την ελευθερωμένη ψυχή σαν νεογέννητο. Θανάτω θάνατον πατήσας κι η ζωή αποδεικνύει τις αιώνιες δυνατότητες της. Τούτο το έργο θεολογεί. Μιλάει για τη φύση του ανθρώπου, για τη φύση του θείου και, το σπουδαιότερο, ερμηνεύει τον θάνατο. Τα επίπεδα του βίου, το πέρασμα στον ουρανό, η κλίμαξ, οι πρεσβείες της Θεοτόκου, το πάθος, ο θρήνος, η δόξα. Σπάνια ένα καλλιτέχνημα διδάσκει τόσο λεπταίσθητα την πίστη του δημιουργού του. Χωρίς κήρυγμα, δίχως απλοϊκές επεξηγήσεις, δίχως κραυγές και δάκρυα, πολύ μακριά από τον εύκολο υπερσυναισθηματισμό της δυτικής θρησκευτικής τέχνης. Εμφανίζεται σαν ρεαλιστικό απόσπασμα ζωής αληθινής και ατέρμονης όπου ένα μαχαίρι τέμνει τη φλούδα των γεγονότων για να μπορείς να ατενίζεις από κάτω τα ορατά και τα αόρατα να γίνονται ένα. Την κίνηση του αιώνα να καθηλώνεται για ν' ανατείλει η αιωνιότητα. Τα δύσκολα να γίνονται απλά, τ' ακατανόητα κατανοητά, τ' ανέλπιστα να πραγματώνονται μπροστά στα μάτια σου. Οι θνητοί, οι άγιοι κι οι άγγελοι δεν διαφέρουν στη μορφή. Ο σπόρος του αγίου, ο σπόρος του αγγέλου πρέπει να εμφωλεύουν κάτω απ' τις μαύρες σφιχτές στολές των ευγενών, στις καρδιές των θνητών τούτου του φευγαλέου κόσμου. Όλοι τους, οι κάτω και οι πάνω, είναι άνθη που άνθισαν από το ίδιο σκληρό χώμα κι ανάλογα με το ύψος της ψυχής η σάρκα γίνεται όλο καί πιό διάφανη στο άχτιστο φως που από ψηλά ρέει. Πάνω από τα επίγεια εμφανίζεται η ουσία του Ουρανού. Σε μάζες από κινούμενα σύννεφα ανθίζει εκτυφλωτική η Δόξα τού Θεού, η Γκλόρια. Ανθίζει ο κόσμος των αγίων, των αγγέλων, των ψυχών και, στην κορυφή, τυλιγμένος σε πάλλευκο ύφασμα, σε πάλλευκο που τόσο δύσκολα ζωγραφίζεται, ο μελαχροινός Χριστός του Θεοτοκόπουλου απλώνει τά χέρια • προς τους πενθούντες, τους κοπιώντες, τους διψώντες για δικαιοσύνη. Όλα τώρα τα αβάσταχτα της ζωής αλαφρώνουν, όλα τα παράλογα βρίσκουν τον λόγο τους, όλα τα παρανοϊκά ισορροπούν. Η Δόξα του Πνεύματος σώζει τον κόσμο. «Δίχως την Γκλόρια», γράφει ό Μπαρρές, «Τό έργο τούτο θα ήταν μια Ιωάννα της Λωραίνης χωρίς τις εξ ουρανού φωνές της». Όχι, ο θάνατος δεν είναι τέλος ζωής, δεν είναι επίφαση ματαιότητας, δεν είναι ύβρις και αφανισμός. Είναι το επιστέγασμα, η απονομή δικαιοσύνης, το κλείσιμο ενός τέλειου κύκλου. Ο νεκρός κόμης λυγίζει κι ακουμπά μ' εμπιστοσύνη σε χέρια πονετικών άγιων, κάτω απ' το στοργικό βλέμμα συντρόφων. Το πρόσωπό του, άδειο πια από αίμα ζωής, παίρνει τη χλωμάδα που απλώνει το γαλάζιο φώς μιας παγωμένης σελήνης. Οδηγείται στον τάφο σφιχτοδεμένος την σιδερένια στολή του ιππότη. Πολεμιστής στη ζωή και στον θάνατο. Το επιτάσσει ο ιερός νόμος της Ισπανίας, της Κρήτης πιο πίσω. Το χρέος. Ούτε λουλούδια, ούτε μώβ πέπλα, ούτε διάκοσμος νεκρικός. Δεν υπάρχουν καν γυναίκες μήπως κι ο ακράτητος θρήνος τους εκτρέψει προς τον συναισθηματισμό εκείνο που το έργο θέλει να περισώσει: Ένα πυκνό, βουβό πάθος. Την φλεγόμενη πνευματικότητα που μονάχα ένα κλειστό αντρικό τάγμα μπορεί να ασκήσει. Το ασκητικό ιδεώδες που πυρπολούσε τον Γκρέκο δεν τον άφησε να γαληνέψει ποτέ σε δόξα και σε πλούτη. Εδώ η οδύνη είναι τόσο βαθειά που μένει άφωνη. Δεν ξεθυμαίνει, αργά λιώνει τα μάγουλα, τα μέτωπα που έχουν το χρώμα και την ύλη του κεριού. Ό,τι περισσότερο μαγνητίζει με τη δύναμη του σε τούτο το απέραντο γεγονός είναι ο αμίλητος κύκλος των αρχόντων του Τολέδου, το ύφος με το οποίο αντιμετωπίζουν όσα οριακά συμβαίνουν μπροστά τους. Είναι ασφαλώς τό ίδιο τό ύφος του ζωγράφου τους, η εσωτερική του στάση, η πνευματική θέση του απέναντι στον θάνατο καα στο μετά τον θάνατο. Άν είναι έτσι όπως γράφουν οι πατέρες της Εκκλησίας μας, πως η βασιλεία του Θεού «κλέπτεται» από τους εραστές της αιωνιότητας, με τούτη εδώ τη ζωγραφική εκείνος άπλωσε με τόλμη το χέρι στον Παράδεισο. Ολοκλήρωσε την εσώτατη και πειστικότατη αναφορά του για όσα αντίκρυσε τις στιγμές της έκστασης. Για το ίδιο το μυστικό της ζωής όπως κατόρθωσε με προσευχή και με τέχνη να αποσπάσει. Μυημένος στα μυστήρια της βυζαντινής αγιογραφίας στην Κρήτη, θα νήστευε πιθανόν και επί μέρες θα προσευχόταν προτού πιάσει το πινέλο στα χέρια του. Γιατί οι ορθόδοξοι αγιογράφοι θεωρούν πως το έργο που τελικά θα δημιουργηθεί στο τελάρο τους, στον τοίχο, στο χαρτί ή στο σανίδι τους είναι έργο θεόσταλτο. Ο εμπνευσμένος καλλιτέχνης στην πραγματικότητα δεν είναι παρά ο δέκτης πνοής θείας, δανείζει το χέρι του για μια δημιουργία που δεν του ανήκει. Γι' αυτόν το λόγο και θα υπογράψει, «χείρ Νικόδημου εποίει» ή «χείρ Θεοφάνους εποίει» ή «χείρ Δομήνικου εποίει» όπως εχάραξε κάτω από ορισμένα έργα του κι εκείνος.Οι μορφές των ευγενών της πόλης που πενθούν τον νεκρό Οργκάθ είναι μορφές περισυλλογής. Avαδύονται μέσα από τον δαντελένιο ισπανικό γιακά σαν από ανοιγμένες καμέλιες. Ατενίζουν με γνώση και επίγνωση. Τα ωραία μακριά τους δάχτυλα σχολιάζουν σεμνά. Η φροντισμένη κομψότητα τους καμιά επίδειξη δεν κρύβει. Από ευπρέπεια και σεβασμό είναι καλοντυμένοι. Η σοβαρότητα κι η πίστη τους υφαίνουν κλοιό ασφαλείας γύρω απ' το φοβερό μυστήριο και πείθουν ακόμα περισσότερο για την πραγματικότητα του εξωπραγματικού. Οι ίδιοι αποδέχονται τό θαύμα με συγκρατημένη ανατριχίλα μια κι η αναμονή θαύματος είναι ζυμωμένη με την χριστιανική τους παιδεία. Αναρριγούν αλλά δεν απορούν. Πρόκειται για άντρες εκπαιδευμένους στα όπλα της ζωής, του θανάτου, και του θαύματος που τα συνδέει. Δεν θαυμάζουν υστερικά, δεν διατυμπανίζουν αισθήματα. Παραστέκουν σεμνοί μάρτυρες του συνταρακτικού, φορείς ήθους ακλόνητου αλλά ευφυούς, σταθερού αλλά καί ευλύγιστου. Με αρετή και με τόλμη παραστέκουν. Με αρετή που προσκαλεί το θείο να φανερωθεί και με τόλμη να πιστέψουν εκείνα που είναι απίστευτα για τον μέτριο νου. Έχουν εντέλει τα πρόσωπα που αξίζουν σε μιαν αξιοπρεπή, καλότυχη πολιτεία: αρχόντων ικανών να εμπνεύσουν αξίες ηθικές στους συμπολίτες τους. Κι εκεί, στ' αριστερά, ανάμεσα στις ευγενικές κεφαλές, ο μόνος που ξεφεύγει απ' την γενική κίνηση και μας κοιτάζει κατάματα, είναι εκείνος που θεωρείται ως η πιθανότερη αυτοπροσωπογραφία του Γκρέκο...
Από το λουλούδι της κανέλλας της Μάρως Βαμβουνάκη! Καμιά περιγραφή δε θα μπορούσε να με καλύψει καλύτερα. Περιγράφει ακριβώς αυτά που νιώσαμε όσοι είχαμε την ευτυχία να δούμε αυτό το μοναδικό αριστούργημα από κοντά... και την ευχαριστώ για την περιγραφή...
¡Hola, Marianna!
Perdón que me entrometa en este post, pero quería avisarte que te dejé otro mensaje en el post de "A la sombra de un león". Que tengas un gran día, abrazos,
Juan Pablo
Χρόνια πολλά Μαριάννα. Να χαίρεσαι την οικογένειά σου και να μας χαρίζεις ωραίες εικόνες και κείμενα άξια τους !
¡Hola Juan Pablo!
Gracias por el mensaje. Perdona que no te escribí antes, pero estos días vivo una locura... mucho trabajo y muchas otras cosas.
Te escribiré mañana por la sera porque tengo viajar a Milano.
Te dejo mi abrazo apretado y fuerte
Marianna
Ευχαριστώ πολύ καλέ μου weaver για τις ευχές σου! Αντεύχομαι κάθε χαρά και από δω. Και σ'ευχαριστώ με τη σειρά μου για όσα μας χαρίζεις. Ξέρεις πόσο εκτιμώ και απολαμβάνω τη γραφή σου και τις γνώσεις σου στη λογοτεχνία και την Τέχνη γενικά. Και του χρόνου να 'μαστε καλά!
Καλημέρα, καλώς ήρθες στη βάση σου (αν και μετά από ένα τέτοιο ταξίδι αμφιβάλλω αν μπορείς να επιστρέψεις ολόκληρη τουλάχιστον Κάτι αφήνεις εκεί...
Κάτι σου λέει ο Ισπανός chere Μαριάννα (μάθαμε και τ όνομά σου)
Αν και δεν κατάλαβα πολλά μόνο κάποιες λέξεις ΄που μοιάζουν με τις ανάλογες γαλλικές κατάλαβα, όμως είναι ωραία η παρέμβασή του. Δίνει ένα κοσμοπολίτικο αέρα στην Blogογειτονιά μας.
Υ.Γ. Ναι το έμαθα Ανατήθηκε πάλι
Από την Ελβετία στην Ισπανία, τυχερή μου;
Που λες, ο Καζανζάκης, όταν ήταν στην Ισπανία, έγραφε, ότι ήταν τόσο ευτυχισμένος, που αγόρασε στενά παπούτσια για να τον στενεύουν, ώστε να μην τον ζηλέψουν οι Θεοί!
Χρόνια πολλά, Γητεύτρια... Ένα από τα επόμενα ποστ του mousikon.blogspot.com θα είναι αφιερωμένο σε σένα...
Βολκώφ
@ Για την Αρλέτα
Γεια σου φιλενάδα! Πολύ γέλασα με το μήνυμά σου... Λοιπόν άκου ιστορία με τον Αργεντινό. Υπάρχει ένα τραγούδι του μεγάλου και πολύ, Joaquín Sabina και της υπέροχης και ασύγκριτης Ana Belén, ένα τραγούδι που πριν το ακούσω λάτρεψα το στίχο του γιατί είναι ένα στίχος πολύ πρωτότυπος και βγάζει πολύ, μα πολύ θλίψη...
Μιλά για τα χαμένα όνειρα,ενός τρυφερού τυχοδιώκτη,ενός Δον Κιχώτη σύγχρονου που έφτασε στη Μαδρίτη με το ξύλινο σπαθί του και παπούτσια παλιάτσου, με σκοπό να φάει την πόλη! Να την κατακτήσει! Αλλά με πολύ ιδιαίτερο τρόπο. Θα το μεταφράσω κάποια στιγμή. Και όλη η ιστορία εκτυλίσσεται στην πλατεία με τα λιοντάρια, την πλατεία Κυβέλης μπροστά από το κεντρικό ταχυδρομείο...αν πας στο άρθρο, έχω τις φωτό τις ανάλογες... θα καταλάβεις.
Το τραγούδι αυτό λοιπόν το είχε αναλύσει ο Χουάν Πάμπλο σε ένα εξαιρετικό άρθρο και από κάτω έδινε και πληροφορίες για το δίσκο. Και μεταφέροντας αυτές, τηρώντας τη δεοντολογία, έγραψα το όνομά του από κάτω και την ιδότητά του. Και κάποια στιγμή μπήκε το είδε και ως ευγενής διανοούμενος, ευχαρίστησε που είδε το όνομά του σε ένα μπλογκ ελληνικό. Πραγματικά ευγενής και πολύ κύριος! Κάνει το διδακτορικό του στην Πενσυλβάνια, πάνω στην Λατινοαμερικάνικη Λογοτεχνία. Φυσικά εγώ ως κλασική ελληνιδάρα, ενώ είπα θα στείλω μήνυμα, το αμέλησα. Και έστειλε δεύτερο. Ε, τώρα πρέπει να στρωθώ και να απαντήσω. Ίσως μωρέ να είναι και το ότι τα ισπανικά μου είναι μέτρια και ντρέπομαι να γράφω σαν απροσάρμοστο του δημοτικού... χαχαχαχαχα!
Λοιπόν σου χαρίζω το τραγούδι «Στη σκιά ενός λιονταριού» σε δυο αγαπημένες εκτελέσεις. Η πρώτη είναι αυτή που ήταν η αιτία να γνωρίσουμε τον Αργεντινό δημοσιογράφο και λογοτέχνη.
Joaquín Sabina y Ana Belén - A la sombra de un león
Soledad Giménez - A la sombra de un león
Αλλά και η δεύτερη με τη Σολεδάδ Χιμένεθ είναι πάρα πολύ καλή...
@ ange-ta
Καλώς το δελφινοκόριτσο του Αιγαίου! Ελπίζω να πέρασες όμορφα!
Ισπανία ήμουν το Φλεβάρη, αλλά ποστάρισα τώρα το Τολέδο, λόγω Θεοτοκόπουλου. Με την Ισπανία έχω ιδιαίτερους δεσμούς. Είναι η δεύτερη πατρίδα μου. Αγαπώ την Ελβετία, με χαλαρώνει και με ξεκουράζει η ομορφιά της, αλλά στις άλλες μου ζωές έχω υπάρξει Ισπανίδα και Ρωσίδα και πολύ παλιά Γαλλίδα. Έχω ζήσει Μαδρίτη, Ανδαλουσία, Λένινγκραντ, Μόσχα και Παρίσι! χαχαχαχαχα... Μία μία τις πέτρες βρε! Όχι μαζεμένες... :)
Αγαπώ τα παραμύθια φιλενάδα, όσο είναι ανώδυνα και δε βλάπτουν σοβαρά την υγεία... μου τα επιτρέπω. Φιλιά!
@Θεοδόσης Βολκώφ
Χρόνια πολλά Θεοδόση μου! Εύχομαι να συνεχίσεις να μας τέρπεις ποιητικά και μουσικά, για χρόνια πολλά πολλά!
Μεγάλη μου η τιμή Θεοδόση και με συγκινείς πολύ. Όχι για την όποια αναφορά, αλλά γιατί επικοινωνούμε μουσικά και ποιητικά κι αυτό για μένα είναι η μεγαλύτερη ανταμοιβή και η μεγαλύτερη έμπνευση.
Γιατί η απόλαυση στην Τέχνη είναι διπλή όταν τη μοιράζεσαι με ανθρώπους που εκτιμάς και που αλληλοκαταλαβαίνεστε.
Σε ευχαριστώ θερμά για την τιμή!
μόλις επέστρεψα και βλέπω οργασμό εικόνων..τι ωραία..ελπίζω να γέμισες ενέργεια :)
Καλώς το! Καλωσόρισες! Ελπίζω να πέρασες καλά... και να γύρισες ανανεωμένη και ξεκούραστη! Από ποτάκια και άλλες αταξίες όλα πήγαν καλά; ;)
Εμείς εδώ υπέροχα. Είναι εδώ η κοριτσάρα μου και γυρίσαμε την Ελβετία, τσακίσαμε μαγαζιά και βόλτες και όλα αυτά τα μανουλίστικα, για να την ευχαριστήσω. Αύριο μου φεύγει όμως και μένω μόνο με τον μικρότερο γιο μου, γνωστό αστροπελέκι... :)))
ξεκούραση φοβερή...η απόλυτη απραξία..άντε θα σου κάνουμε παρεούλα τότε μανούλα ;)
Αξίζει να σημειωθεί ότι στον πίνακα αυτό ο Ελ Γκρέκο έχει συμπεριλάβει και τον εαυτό του -πρόκειτο γιά το 6ο από αριστερά πρόσωπο στην πάνω σειρά των μαυροντυμένων πενθούντων (με το λεπτό κεφετί μούσι) - ενώ το παιδάκι κάτω αριστερά είναι ο γιός του Χόρχε Μανουέλ .
Ο Ελ Γκρέκο παρότι απέδωσε μ' ένα μοναδικό τρόπο την πεμπτουσία της Χριστιανικής διδασκαλίας δεν ήταν ιδιαίτερα θρησκευόμενο άτομο - κάτι που φαίνεται και από το γεγονός ότι δεν παντρεύτηκε ποτέ τη γυναίκα με την οποία συζούσε έχοντας μάλιστα αποκτήσει και παιδί μαζί της (σκανδαλώδες γιά την εποχήγ εκείνη , που θα μπορόυσε να οδηγήσει κάποιον στην ιερά εξέταση) .
@ανώνυμο
Σωστά. Ο Θεοτοκόπουλος στο έργο αυτό, είναι αυτός που σε κοιτά κατάματα. Είναι ο μοναδικός που κοιτά στα μάτια, όλοι οι υπόλοιποι κοιτούν αλλού.
Επίσης μέσα από αυτόν τον πίνακα, αναγνώρισε επίσημα το γιο του, βάζοντας στο τριγωνικό μαντηλάκι της τσέπης του παιδιού, τα αρχικά του ονόματός του. Αν κλικάρετε τη φωτογραφία θα φανεί καλύτερα αλλά η ανάλυση δεν είναι μεγάλη και τα γράμματα δε φαίνονται. Δυστυχώς φωτογραφίες δεν επιτρέπονται στο εκκλησάκι του Σάντο Τομέ, πολύ σωστά φυσικά, αν και πολύ θα ήθελα να απαθανατίσω την εικόνα και με το φακό, άσχετα αν την έχω χαράξει στη μνήμη σε πολύ υψηλότερη ανάλυση από αυτήν μιας απλής μηχανής...
Δημοσίευση σχολίου