Ο Howard Zinn, ο Karl Heinrich Marx και ο Άγγελος Αντωνόπουλος στον καλύτερό του ρόλο!

Ξέρω. Το ξέρετε. Αλλά δεν μπορώ να μην το γράψω. Το οφείλω. Στον Άγγελο Αντωνόπουλο που ερμήνευσε μοναδικά, ΜΟΝΑΔΙΚΑ όμως, το ρόλο του Μαρξ από το κείμενο του αριστερού στοχαστή, του Χάουαρντ Ζιν που έγραψε το καταπληκτικό βιβλίο με τίτλο: Ο Μαρξ στο Σόχο, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΑΙΩΡΑ. Επίσης το οφείλω στον Άρη Λασκαράτο που έκανε τη μετάφραση, στην Αθανασία Καραγιαννοπούλου που σκηνοθέτησε και σε όλους τους συντελεστές της εξαιρετικής παράστασης! Και φυσικά το οφείλω στον Marx!
Το έργο λοιπόν που παίχτηκε πρώτη φορά στην Ελλάδα από τον Άγγελο Αντωνόπουλο, με παραχώρηση αδείας, από τον ίδιο τον Ζιν, παίζεται για τρίτη σαιζόν στο θέατρο Βασιλάκου.
Η αλήθεια είναι ότι δεν πήγα προετοιμασμένη κι αυτό γιατί οι κριτικές μου είναι αδιάφορες και έπαψαν να επηρεάζουν τις επιλογές μου. Έτσι λοιπόν ήταν πραγματικά μια πολύ μεγάλη απόλαυση όλη η παράσταση, λεπτό προς λεπτό.
Ο Μαρξ ζητάει από τις αρμόδιες αρχές του άλλου κόσμου να κατέβει για λίγο στη Γη, για να «αποκαταστήσει το όνομα του», όπως λέει. Από λάθος, αντί να επιστρέψει στο Σόχο του Λονδίνου, όπου έζησε και πέθανε, βρίσκεται στο Σόχο της Νέας Υόρκης. Έχει μία ώρα στη διάθεσή του μόνο για να τακτοποιήσει τις εκκρεμότητές του.
Με χιούμορ και άλλοτε με παράπονο, ο Μαρξ μιλάει για τη ζωή του, «ξεκαθαρίζει» τις περίφημες ρήσεις του, νοσταλγεί τους άλλους μεγάλους της εποχής (Ένγκελς, Μπακούνιν, Προυντόν, Χάινε), και τελικά διαπιστώνει πως τίποτα δεν άλλαξε στον κόσμο τα τελευταία 123 χρόνια. «Και λένε πως οι ιδέες μου έχουν πεθάνει», μονολογεί.
Ο Αντωνόπουλος, ο οποίος προέρχεται από το θέατρο Τέχνης, είναι εκπληκτικός στον ρόλο του Μαρξ, ακόμα και σε ομοιότητα εμφανισιακή. H κινητικότητα του Aντωνόπουλου σε όλο το έργο, είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή. Απίστευτος! Αξιοθαύμαστος! O Mαρξ στη διάρκεια της παράστασης πίνει μπύρες, καπνίζει το πούρο του, θυμώνει, τραγουδάει, θυμάται, συγκινείται. Εμφανίζεται όπως ήταν στην πραγματικότητα. Ένας βιοπαλαιστής, ζωντανός, ευέξαπτος άνθρωπος, με αδυναμίες και μια συγκινητική αγάπη για τη γυναίκα του τη Τζένη και τα παιδιά του, που υπέφεραν μαζί του στη φτώχεια. «Ένα χειμώνα- τους ξέρετε τους λονδρέζικους χειμώνες- τον πέρασα χωρίς παλτό. Kάποια άλλη φορά βγήκα από το σπίτι και τα πόδια μου άρχισαν να παγώνουν στο χιόνι και τότε το συνειδητοποίησα: δε φορούσα παπούτσια. Tα είχαμε δώσει στο ενεχυροδανειστήριο την προηγούμενη μέρα».
Φυσικά και δεν είναι ο ψυχρός διανοούμενος που θα ήθελαν να είναι. Γιατί όπως λέει «-Yπάρχει τίποτα πιο βαρετό από το να διαβάζεις πολιτική οικονομία; - Nα γράφεις πολιτική οικονομία, απαντά».
Tα σκηνικά επιβεβαιώνουν τον Mαρξ ότι ο «καπιταλισμός δεν είναι πιο ανθρώπινος σήμερα. Σήμερα το πρωί, για να φτάσω ως εδώ, διέσχισα τους γεμάτους σκουπίδια δρόμους της πόλης σας (περιοχή Σόχο Νέας Υόρκης), αναπνέοντας τη βρωμιά, περνώντας δίπλα από άνδρες και γυναίκες που κοιμόντουσαν στο πεζοδρόμιο, στριμωγμένοι ο ένας κοντά στον άλλο, για να αντέξουν το κρύο. Αντί για τον ήχο της μπαλάντας, στα αυτιά μου έφτανε μια φωνή: "I’ m hungry, sir …".»

«Η Τζένη πίστευε στις ιδέες μου, αλλά ήθελε να περιγράφω τη θεωρία της υπεραξίας με τρόπο κατανοητό στους απλούς εργάτες. Εγώ της έλεγα: «Κανείς δεν μπορεί να καταλάβει τη θεωρία της υπεραξίας, αν δεν κατανοήσει πρώτα ότι το εργατικό δυναμικό είναι ένα ειδικό εμπόρευμα, που η αξία που καθορίζεται από το κόστος των μέσων διαβίωσης, το οποίο, όμως δίνει αξία σε όλα τα άλλα εμπορεύματα, μία αξία που υπερβαίνει πάντα την αξία του εργατικού δυναμικού».

«Όχι έτσι!» φώναζε εκείνη. «Πρέπει απλά να πεις: Ο εργοδότης σας δίνει έναν πολύ χαμηλό μισθό, που φτάνει ίσα ίσα για να ζείτε και να συνεχίσετε να δουλεύετε, αλλά εκείνος κερδίζει από τη δουλειά σας πολύ περισσότερα από όσα σας δίνει. Έτσι εκείνος γίνεται ολοένα και πιο πλούσιος, ενώ εσείς μένετε φτωχοί».

Θυμάται με ιδιαίτερη αγάπη τα χρόνια στο Παρίσι, όπου κατέφυγαν με την Τζένη όταν τον έδιωξαν από τη Γερμανία. Εκεί παντρεύτηκαν. «Ήμασταν ευτυχισμένοι στο Παρίσι, ζούσαμε με ελάχιστα, συναντούσαμε τους φίλους μας στα καφέ. Κι εκείνοι ζούσαν με ελάχιστα. Τί παρέα ήμασταν εκείνη την εποχή! Ο Μπακούνιν, ο τεράστιος άξεστος αναρχικός. Ο Ένγκελς, ο όμορφος άθεος. Ο Χάινε, ο άγιος ποιητής. Ο Στίρνερ, ο απόλυτος απροσάρμοστος. Και ο Προυντόν, που είπε, «Η ιδιοκτησία είναι κλοπή!»... Αλλά ήθελε κι αυτός λίγη!»

Μια φοβερή στιγμή της παράστασης είναι όταν ο Mαρξ περιγράφει την Παρισινή Kομμούνα το 1871. O Aντωνόπουλος καταφέρνει να ζωντανέψει ένα συγκινημένο Mαρξ από «το πιο ένδοξο επίτευγμα όλης της ανθρωπότητας», όταν «το Παρίσι καταλήφθηκε από τους εργάτες, τις νοικοκυρές, τους υπαλλήλους, τους διανοούμενους, τους ένοπλους πολίτες» για να κάνουν πράξη αυτό που ο ίδιος είχε πει «O πλούτος της γης να χρησιμοποιηθεί για τις κοινωνικές ανάγκες και όχι για τα κέρδη των πλουσίων». Kαι ένα συγκλονισμένο Mαρξ αφού «η Kομμούνα συντρίφτηκε» και μαζί της η πίστη του ότι ο καπιταλισμός θα ανατραπεί πολύ γρήγορα.

«Θέλεις να ξέρεις, μονολογεί στο έργο ο Μαρξ, τι εννοώ όταν μιλάω για τη δικτατορία του προλεταριάτου; Δες την Κομμούνα του Παρισιού. Αυτό είναι αληθινή δημοκρατία. Όχι η δημοκρατία της Αγγλίας ή της Αμερικής, όπου οι εκλογές είναι ένα τσίρκο, όπου ανεξάρτητα από το αποτέλεσμά τους, οι πλούσιοι θα συνεχίσουν να κυβερνούν τη χώρα. Η Κομμούνα του Παρισιού. Υπήρξε το πρώτο νομοθετικό σώμα στην ιστορία στο οποίο εκπροσωπούνταν οι φτωχοί. Οι νόμοι που ψηφίζονταν ήταν για εκείνους. Κατάργησε τα χρέη τους, ανέστειλε την καταβολή των ενοικίων, υποχρέωσε τα ενεχυροδανειστήρια να τους επιτρέψουν τα πιο απαραίτητα υπάρχοντα τους. Οι ηγέτες της αρνήθηκαν να ορίσουν για τους εαυτούς τους μισθούς ψηλότερους από τους μισθούς των εργατών. Και σχεδίαζαν να προσφέρουν σε όλους ελεύθερη είσοδο στα θέατρα».

Στο «Μανιφέστο» ο Μαρξ αναφέρει ότι «στη θέση της παλιάς αστικής κοινωνίας με τις τάξεις και την πάλη των τάξεων, θα έχουμε μια ένωση, στην οποία η ελευθερία του ατόμου θα είναι προϋπόθεση για την ελευθερία του συνόλου».

«Το ακούσατε αυτό; μονολογεί ο Μαρξ, Μια ένωση! Αντιλαμβάνονται ποιος είναι ο στόχος του κομμουνισμού; Η ελευθερία του ατόμου! Νομίζουν ότι κάποιος που δηλώνει κομμουνιστής ή σοσιαλιστής αλλά φέρεται σαν γκάνγκστερ, μπορεί να καταλάβει τι είναι κομμουνισμός;

Το να σκοτώνεις αυτόν που διαφωνεί μαζί σου-αυτό είναι ο κομμουνισμός για τον οποίο εγώ έδωσα τη ζωή μου; Αυτοί που επέμεναν να ερμηνεύουν τις ιδέες μου με θρησκευτικό φανατισμό επέτρεψαν άραγε στους πολίτες να διαβάσουν το γράμμα που είχα στείλει στη Νιου Γιορκ Τρίμπουν, στο οποίο διακήρυττα πως η θανατική ποινή δεν έχει θέση σε καμιά κοινωνία η οποία αυτοχαρακτηρίζεται πολιτισμένη;»


Κάποια στιγμή διαβάζει εφημερίδες και δείχνει σε όλους πόσο επίκαιρες παραμένουν οι ιδέες του. «Λιγότεροι από πεντακόσιοι άνθρωποι ελέγχουν περιουσιακά στοιχεία δύο τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Mήπως είναι ανώτεροι; Mήπως δουλεύουν πιο σκληρά;»

«Eπέτειος του πολέμου του Kόλπου. Mια γρήγορη και γλυκιά νίκη.
Nαι τους ξέρω αυτούς τους σύντομους και γλυκούς πολέμους, που αφήνουν χιλιάδες πτώματα στο χώμα και μικρά παιδιά να λιμοκτονούν, χωρίς φαγητό και φάρμακα.»

«Oι φυλακές σας έχουν ξεχειλίσει. Kαι ποιοι είναι μέσα; Oι φτωχοί. Oι κλέφτες, διαρρήκτες, ληστές, έμποροι ναρκωτικών. Πιστεύουν στην ελεύθερη αγορά. Kάνουν ό,τι και οι καπιταλιστές αλλά σε μικρότερη κλίμακα.»

Απαντάει και σ' αυτούς που διαστρέβλωσαν τις θεωρείες του, ξεκινώντας απ' όσους τον ταυτίζουν με τις σταλινικές δικτατορίες: «Mήπως ξέρουν αυτοί οι ηλίθιοι τι είναι κομμουνισμός; Nομίζουν ότι ένα σύστημα όπου κυβερνάει ένας μαχαιροβγάλτης και δολοφονεί τους συντρόφους επαναστάτες είναι κομμουνισμός;»

Aνοίγει το κομμουνιστικό μανιφέστο για να θυμηθεί: «Στη θέση της παλιάς κοινωνίας με τις τάξεις και την πάλη των τάξεων, θα έχουμε μια ένωση στην οποία η ελευθερία του ατόμου θα είναι προϋπόθεση για την ελευθερία του συνόλου». «Tο ακούτε αυτό; Mια ένωση! Aντιλαμβάνονται ποιος είναι ο στόχος του κομμουνισμού; H ελευθερία».

Θυμάται ότι η διαστρέβλωση είναι παλιά ιστορία. Στον Πίπερ, έναν κόλακα «θαυμαστή» του που παπαγάλιζε τα γραπτά του, όταν του ανέφερε την ίδρυση της Μαρξιστικής Εταιρείας του Λονδίνου και τον κάλεσε να μιλήσει εκεί, είχε απαντήσει: «Δεν μπορώ να το κάνω αυτό». «Γιατί;» ρώτησε. «Γιατί εγώ δεν είμαι μαρξιστής.»

«Μια φορά είπα στην Τζένη: «Ξέρεις τί φοβάμαι πιο πολύ απ' όλα;» «Ότι δε θα γίνει ποτέ η επανάσταση του προλεταριάτου;» είπε εκείνη. « Όχι!» της λέω. «Φοβάμαι ότι η επανάσταση θα γίνει, αλλά θα πέσει στα χέρια ατόμων σαν τον Πίπερ -κόλακες όταν δεν έχουν εξουσία και φανφαρόνοι όταν την αποκτήσουν. Δογματιστές! Θα μιλούν για λογαριασμό του προλεταριάτου και θα ερμηνεύουν τις ιδέες μου στον κόσμο κατά πως τους βολεύει. Θα στήσουν ένα νέο ιερατείο, μια νέα ιεραρχία, με αφορισμούς και μαύρες λίστες, ιερά εξέταση και εκτελεστικά αποσπάσματα.
Όλα αυτά θα γίνουν στο όνομα του κομμουνισμού, στέλνοντας εκατό χρόνια πίσω τον κομμουνισμό της ελευθερίας. Θα λερώσουν το όμορφο όνειρό μας και για να καθαρίσει θα χρειαστεί να γίνει μια δεύτερη επανάσταση, ίσως και τρίτη. Αυτό φοβάμαι.»

O Xάουαρντ Zιν είναι βετεράνος του ριζοσπαστικού αριστερού κινήματος στις HΠA και παραμένει στην πρώτη γραμμή της μάχης ενάντια στον καπιταλισμό και τον πόλεμο. Eίναι καθηγητής Iστορίας στο Πανεπιστήμιο της Nέας Yόρκης, ενώ τα ιστορικά του βιβλία, με πιο γνωστή τη «Λαϊκή Iστορία των HΠA» έχουν αποτελέσει τεράστια βοήθεια για τους ακτιβιστές στην Aμερική και όχι μόνο. Oπως λέει ο Nόαμ Tσόμσκι στο οπισθόφυλλο του βιβλίου: «O Xάουαρντ Zιν συνέβαλε σημαντικά στην αφύπνιση και στην αλλαγή του τρόπου που ζει και σκέφτεται μια ολόκληρη γενιά Aμερικανών».

Και το έργο τελειώνει με το ακόλουθο μήνυμα που βγαίνει από τα χείλη του Μαρξ:

«Ας σταματήσουμε να μιλάμε για καπιταλισμό και σοσιαλισμό. Ας μιλήσουμε απλώς για το πώς θα χρησιμοποιήσουμε τον απίστευτο πλούτο της γης προς όφελος των ανθρώπων. Δώστε στους ανθρώπους αυτά που χρειάζονται: φαγητό, φάρμακα, καθαρό αέρα, πόσιμο νερό, δέντρα και γρασίδι, ευχάριστα σπίτια να μένουν, μερικές ώρες δουλειάς, μερικές ώρες ελεύθερες. Μη ρωτήσετε ποιος το αξίζει. Όλοι οι άνθρωποι το αξίζουν».